Sobocki Mikołaj h. Nałęcz (zm. 1479), kustosz, wikariusz generalny i oficjał poznański. Był synem Dobrogosta, właściciela Soboty (wsi paraf. w pobliżu Poznania) i pobliskiej Nieczajny, występującego w l. 1416–37, bratem Sędziwoja (zob.) oraz Jana Knyszyńskiego, burgrabiego poznańskiego, a w l. 1467–76 – pisarza ziemskiego poznańskiego, Macieja (z Nieczajny) i Wincentego, burgrabiego poznańskiego (1456).

W semestrze zim. 1431 r. zapisał się S. na Uniw. Krak., opłacając wysokie wpisowe 4 gr. Studiował razem z późniejszym prymasem Janem Gruszczyńskim. Edukacji nie zakończył dyplomem. Od początku r. 1433 i w r.n. towarzyszył (niekiedy wraz z bratem Janem) swemu współrodowcowi, star. generalnemu Wielkopolski, woj. poznańskiemu Sędziwojowi Ostrorogowi w objazdach Wielkopolski. W nieustalonym czasie uzyskał uprawnienia notariusza publicznego (wg J. Nowackiego był notariuszem już w r. 1438; dowodnie jako notariusz poświadczony jest 17 X 1440). Dn. 20 VIII 1437 potwierdzony jest jako pleban w rodzinnej Sobocie.

Od chwili wyboru na bpstwo poznańskie Andrzeja Bnińskiego (1438), z którym Sobockich łączyło jakieś (przez matkę Bnińskiego?) pokrewieństwo, S. był blisko z nim związany. Z dokumentów dotyczących ekskomuniki S-ego w r. 1439 (przyczyny jej są nieznane) wynika, że już wtedy był kanonikiem poznańskim i sekretarzem Bnińskiego. Dn. 23 IX 1440 otrzymał papieską prowizję na kustodię poznańską, którą objął wkrótce potem. W pierwszym dwudziestoleciu rządów bpa Bnińskiego prawie stale towarzyszył mu w objazdach diecezji (również jej części mazowieckiej). W r. 1440 brał udział w jego wyprawie przeciwko wielkopolskim husytom: Abrahamowi Zbąskiemu i Abrahamowi z Kębłowa (Kiebłowa), uczestnicząc w aktach odprzysięgania «heretyków». W tym czasie bywał też często na posiedzeniach poznańskiej kapituły katedralnej: dość regularnie na kapitułach generalnych (na ss. Piotra i Pawła oraz na św. Marcina), niekiedy także na kapitułach partykularnych, przede wszystkim wtedy, gdy biskup był w Poznaniu, bądź w jego okolicach. W okresie bezkrólewia, w r. 1445 S. był delegatem kapituły poznańskiej na kwietniowy sejm walny w Sieradzu. W maju 1450 był obecny w Brodnicy przy zaprzysiężeniu przez nowego w. mistrza Ludwika von Erlichshausen pokoju z Polską, które odbierał Bniński. W r.n. reprezentował poznańską kapitułę na sejmie prowincjonalnym w Kole w kwietniu i następnie w Piotrkowie.

Od 16 XII 1457 był S. poznańskim wikariuszem generalnym i oficjałem Bnińskiego. Odtąd głównie rezydował w Poznaniu, sądy odbywał z reguły w swojej kurii kanonickiej. Rzadko mianował zastępcę: tak było np. w r. 1461, kiedy to swoim surogatem uczynił Stefana Chybskiego. Oba urzędy piastował przez 21 lat, aż do śmierci biskupa i był najdłużej urzędującym oficjałem poznańskim czasów przedrozbiorowych. Świadectwem działalności oficjalskiej S-ego jest 20 woluminów ksiąg konsystorskich (pod koniec jego urzędowania do datacji ksiąg pisarze – obok roku pontyfikatu papieskiego – wprowadzali rok oficjalatu S-ego). Jako oficjał uczestniczył też S. w synodach prowincjonalnych w Łęczycy w l. 1459, 1464, 1465 i 1472 oraz w Kaliszu w kwietniu 1462. W l. 1466–7 toczył spór z archidiakonem poznańskim Mikołajem Głębockim; dotyczył on najpewniej stale niejasnego podziału kompetencji pomiędzy obydwoma urzędami; S-ego popierał biskup. W r. 1476 z nieznanych powodów S. został obłożony ekskomuniką. Kandydat do kustodii poznańskiej Mikołaj Czepel informował wówczas papieża Sykstusa IV, że pomimo to S. odprawia msze i szafuje sakramenty. S. utrzymał jednak swą prałaturę. Obdarzany nadaniami bpa poznańskiego, nigdy nie uzyskał kanonikatów ani prałatur w kapitułach poza diec. poznańską.

Własny majątek ziemski S-ego był niewielki: udziały w rodzinnej Sobocie. Podstawą jego dochodów były beneficja kapitulne i plebańskie, którymi umiejętnie obracał. Już w r. 1438 papież Eugeniusz IV udzielał zgody na suplikę młodego króla Władysława III o jedno lub dwa beneficja w polskich kapitułach katedralnych dla S-ego, zaraz potem potwierdził mu posiadanie kościoła w Sobocie (o dochodach szacowanych na 18 grzywien) i wyraził zgodę na kumulację tej plebanii z innym beneficjum. Do uposażenia kustodii poznańskiej należała m.in. wieś Świątniki pod Rogalinem, którą S. w r. 1449 wypuścił w dzierżawę na 10 lat za łączną sumę 50 grzywien. Co najmniej do r. 1439 był plebanem w Sobocie, w t.r. sprzedał (za 10 grzywien) należne temu kościołowi dziesięciny. W tymże czasie był też plebanem w Chojnicy pod Poznaniem. W kwietniu 1441 uzyskał papieską zgodę na kumulację poznańskich kustodii i kanonikatu. W r. 1442 złożył plebanię w Chojnicy. Dn. 15 IV 1443, a potem 5 VIII 1444, obejmował kolejne kanonikaty w poznańskiej kapitule katedralnej (ostatni po lipcowej rezygnacji na jego rzecz przez Mikołaja Dobieszewskiego). W styczniu 1445 namiestnik (locumtenens) wielkopolski Wojciech Malski dał S-emu prezentę na wakujący bogaty kościół paraf. w Śremie patronatu królewskiego, jednakże nadanie to nie doszło do skutku.

W r. 1445 S. zamienił ze Stefanem z Chyb swój kanonikat w katedrze poznańskiej (posiadany po M. Dobieszewskim) na plebanię w królewskim mieście Rogoźnie; obydwaj zaprzysięgli, że jeśli nie otrzymają konsensu królewskiego na tę zamianę, powrócą do poprzednich beneficjów. Mimo braku tego konsensu, Chybski został jednak kanonikiem poznańskim (przyjęty do kapituły 4 XII 1445). W r. 1450 ówczesny oficjał poznański Mikołaj Hesken z Kościana zaskarżył ten kontrakt do Stolicy Apostolskiej, zarzucając obydwu krzywoprzysięstwo i symonię oraz uszczuplenie papieskich i królewskich uprawnień prowizyjnych, ponieważ obaj, wbrew obietnicy, nie powrócili do swoich beneficjów, a Chybski, nadal trzymając Rogoźno, zapłacił S-emu z tego tytułu ok. 300 grzywien; Hesken otrzymał wówczas papieską prowizję na kustodię po S-m. Po procesie przed sądem bpa poznańskiego (prokuratorem S-ego w tej sprawie był jego brat Sędziwój) S. utrzymał kustodię, a Chybski – poznański kanonikat, zaś plebania rogozińska przypadła ostatecznie bratu S-ego, kanonikowi poznańskiemu Sędziwojowi. W r. 1452 papież Mikołaj V potwierdził S-emu prawo posiadania kustodii (do której stale rościł pretensje Mikołaj z Kościana). Dn. 14 IV 1454 otrzymał S. z prezenty biskupiej nowy kanonikat w kapitule poznańskiej, w r.n. prawo kumulacji z kustodią nadał mu papież Kalikst III.

W r. 1455 S. jest potwierdzony jako fundator, a także altarysta ołtarza patronatu cechu szewców w kościele paraf. w Kościanie (dokument fundacyjny mówi o czynszach o łącznej wartości 7 grzywien). Przed r. 1456 był też plebanem w Miłosławiu; w t.r. zamienił tę plebanię z Piotrem z Konarskiego na kościół paraf. w królewskich Pyzdrach, dając w zamian także dwa inne swoje beneficja: kanonikat w kolegiacie Najśw. Marii Panny na Ostrowie Tumskim w Poznaniu (jako jego posiadacz poświadczony jest od r. 1452) oraz kościańską altarię. W r. 1457 był też nazywany kanonikiem kapituły kolegiackiej w Środzie. Od t.r. jego dochody zwiększyły się o wpływy z tytułu sprawowania poznańskiego oficjalatu, uzupełniane nadaniami dziesięcin biskupich, np. w r. 1469, kiedy otrzymał w dożywocie dziesięciny biskupie ze wsi: Kalinie (Kaleń), Paprotna, Lubania i Regnów na Mazowszu oraz Biskupice koło Giecza w pow. pyzdrskim i Lechnin w pow. gnieźnieńskim.

S. przeżył swojego patrona. Po śmierci bpa Bnińskiego (zm. w domu S-ego w styczniu 1479) administratorem diecezji został Uriel z Górki, który zaraz wyznaczył S-ego oficjałem sede vacante. Gdy w marcu t.r. Górkę obrano biskupem, dn. 22 III kapituła powierzyła S-emu administrację diecezji; w tym charakterze nadal osobiście sprawował sądownictwo. Dn. 9 VII 1479 mianowany został wikariuszem generalnym i oficjałem przez U. Górkę przed otrzymaniem przez tegoż sakry biskupiej. Sądził jeszcze 13 IX 1479. Zmarł w Poznaniu 18 IX t.r.

Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VIII cz. 2 s. 382; Dzieje Poznania i województwa poznańskiego (w granicach z 1974 r.). Informator o materiałach archiwalnych, W. 1982 II nr 2423, 2433; – Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., I–II (tu w t. II s. 229 błędna informacja, jakoby S. był scholastykiem poznańskim, a na s. 211 jakoby był bratem kanonika Dobrogosta, takowy nie istniał, zapewne chodzi o Sędziwoja); tenże, Kolegiata Najśw. Marii Panny w Poznaniu, „Mies. Kośc. Archidiec. Pozn.” 1951 s. 332–3; tenże, Zapiski historyczne z lat 1410–1530 (z ksiąg Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu), „Studia Źródłozn.” T. 3: 1958 s. 156 (uważa S-ego także za plebana w Lechlinie); – Acta capitulorum, I–II; Album stud. Univ. Crac., I 78; Bullarium Poloniae, V, VI, Ed. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Romae–L. 1995–8; Kod. Wpol., V nr 671, 699, IX nr 1314, 1323, 1329, 1356, 1358, X nr 1504, 1553, 1571, 1620, 1621; Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik–P. 1996; – Arch. Archidiec. w P.: Acta capitulorum 21 k. 119, 124, 134, 27 k. 128v., 29 k. 51, 54, 31 k. 71, 83, 84v., 85, 87, 33 k. 217, 36 k. 19, oraz księgi sądowe S-ego jako oficjała poznańskiego: AC 38 k. 111v. do AC 57, Acta episcopalia I, passim, szczególnie k. 22v., 232, 232v., 233v., 238, 246v., 248, Ia k.7, II k. 1–522v., CP 3 nr 22, 45, CP 29 k. 1av., CP 31 k. 35 (nota o śmierci S-ego); AP w P.: Akta m. Poznania D 712; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 8478 (tzw. Teki Rzymskie), s. 93.

Antoni Gąsiorowski i Izabela Skierska